Svi entiteti teže sjedinjavanju, odnosno konsolidaciji. Ljudi, kompanije, države. Tako nastaju porodice, preuzimanja, odnosno spajanja, ali i skupovi različitih država u određene organizacije. Svakako da individualizam sa sobom nosi mnogobrojne dobrobiti, ali sjedinjavanje ima makar jednu više. Polazeći od toga, hipoteza o spajanju radi ostvarivanja većih ekonomskih dobrobiti, ne čini se utopijskim. Spajanja na ovim prostorima su bila najizraženija u poslednjih 100 godina. U ovom trenutku, najpoznatije regionalno spajanje se dogodilo u sportu. Poznata regionalna košarkaška, ABA liga, okuplja sve najveće klubove iz bivše SFRJ. Razlog–kreiranje i sabiranje većih finansijskih i takmičarskih kapaciteta. Čini se da je to u stvari najbolji model koji okuplja zemlje sa ovih prostora – ekonomski interes, bez uplitanja religije, entiteta, jezika, kulture.

Sopstveno finansiranje, odnosno tzv. Angel finansiranje, nije izuzetak koji je prisutan samo u našem startap ekosistemu, on je pravilnost, ali je nepraktično ukoliko ceo sistem počiva na tome. U Srbiji trenutno postoji oko 300-400 startapa, koji u ranoj (pre-seed) fazi u proseku prikupe 90% manje sredstava u odnosu na globalni prosek. Ukoliko pođemo od činjenice da u svetu, ali i kod nas pre-seed fazu dominantno finansiraju Angel investitori (lična sredstva, porodica, prijatelji), takva statistika i nije neobična, s obzirom na odstupanja koja postoje u BDP-u per capita Srbije i globalnog proseka. Ali, ostavimo za trenutak po strani analogiju između Angel finansiranja i BDP-a per capita i razmislimo o modelima finansiranja kasnijih faza razvoja startapova kod nas i u regionu. Startapi u svojim fazama rasta i razvoja (pre-seed, seed, Series A, B, C) prikupljaju novac na najrazličitije načine. Nepoverenje i visok rizik ulaganja su osnovni razlozi otežanog finansiranja u prvim fazama postojanja startapa. Za prve faze razvoja startapa (pre-seed i seed), za koje je svetska praksa pokazala da je optimum investicija 25-100 hiljada dolara, u Srbiji postoji nekoliko alternativa i na njihovom razvoju se poslednjih godina dosta uradilo. Međutim, kako prikupiti dodatni kapital u kasnijim fazama razvoja startapa? Glavni problem je finansiranje sledećih faza, u kojima startapi postaju kompanije i kada zapravo počinju da ostvaruju zamišljeno. Za prvu narednu fazu, Series A, u kojoj se u proseku prikupi i do 2 miliona dolara, uključuju se veliki VC fondovi. Baltičke zemlje su u procesu razvoja svojih tržišta osnivale svoje VC fondove, vremenom su došli na ideju kreiranja regionalnog BIF (Baltic Inovation Fund) u formi Fonda fondova, koji podrazumeva mešovito finansiranje (javno i privatno). Ukoliko region definišemo kao skup zemalja i van bivše SFRJ (Rumunija, Bugarska, Grčka, Albanija), dobijamo veliki potencijal razvoja startap zajednice. Neke od navedenih država imaju svoje VC fondove, neke nemaju, od skoro i Srbija ima svoj prvi VC fond, ali zašto stati tu, pogotovo ukoliko primetimo sve učestalije rasprave globalizacija vs. lokalizacija. Ugrubo, površinski i populaciono posmatramo, Balkan se svakako može posmatrati lokalno, kao jedno tržište, jer je njena površina i broj stanovnika manji u odnosu na recimo Francusku. Međutim, to je samo teoretski, praktično, sve države Balkana su suverene sa svim svojim jedinstvenostima. Ali ono što svakako ostaje nesporno, to je mogućnost međusobnog ekonomskog jačanja kroz zajednički fond. Uostalom, na mnogo većim osnovama i težnjama počiva tzv. “Three Seas“ inicijativa, pa ipak postoji i to u okvirima same EU. Na osnovu početno iznete statistike o veličini investicija kod nas i u regionu, postavlja se pitanje zašto bi Hrvatska ili Rumunija htele da učestvuju u kreiranju regionalnog VC fonda. Možemo se složiti da postoje određene sličnosti između ABA lige i VC fonda, ali ovo nije utakmica u kojoj bi jedni dobili, a drugi izgubili. Naprotiv, ovo je utakmica u kojoj bi svi dobili. Koristi su zajedničke-više investicionih prilika, više prikupljenog novca, kreiranje regionalnih startap inkubatora, organizovanije privlačenje studenata, organizovanje masovnijih hakatona. Prepreke postoje, pre svega regulatornog karaktera, ali praksa je pokazala da je formiranje regionalnog investicionog fonda moguće. Samo da ne bude jednoumlja, to nas i AB(B)A uči!